“Artea eraikia da eta denok dakigu eraikia dela, baina, ez bagara konturatzen Teleberria ere eraikia dela, gaizki gabiltza”

• Twitter
• Facebook

Artea fikzio ote den, horixe galdetu duzu liburuaren hitzaurrean, eta, ondoren, elkarrizketetan, esan duzu arteak gainditu egiten duela fikzioaren eta ez-fikzioaren arteko dikotomia hori. Nik hauxe galdetu nahi nizuke, ordea: historia egiteko modu bat al da artea?

Milan Kunderak badauka testu bat, asko gustatzen zaidana, eta esaten du artea ez dela historiari musika jartzen dion orfeoi bat. Esaten du, baita ere, bi gauza diferente direla artearen historia eta historia, nahiz eta harremana eduki, nahiz eta lotuta egon, esaten du biak autonomoak direla, nolabait. Gero esaten du, eta hau da gehien gustatzen zaidana, esaten du historia ez zaiola inori inporta, historia ahaztu egiten dela, historia galdu egiten dela, baina ezerk iraungo badu, artearen historiak iraungo duela. Oso muturreko adibide bat jarriko dut: Ekainetik geratzen zaiguna, hango paretetako margoak dira. Orduan, nire ahalegina izan da artelanak hartzea, artelan horiek historia hurbilarekin lotzea, eta, aldi berean, artelan bakoitzaren balioa azpimarratzea edo hor jartzea behintzat.

Milan Kunderak esaten duenarekin lotuta, esango nuke artelan hauetako batzuek, eta ez gutxik, artxibo bezala ere funtziona dezaketela. Txomin Badiolak Malas Formasen sartzen duenean Irunberriko gertaeraren serigrafia hori, komiki itxurako zera hori, ez dakit, hemendik 50 urtera Badiolaren obra hori erakusten bada nonbait, artxibo bezala ere funtzionatuko du neurri batean, baina gertaera bera bihurtu da artelanerako elementu, eta jendeak aukera edukiko du gertaera horri buruz irakurtzeko eta ikertzeko, baina nolabait artelana bera izango da artxiboa.

Artelana izango da abiapuntua.

Hori da. Beste artelan askorekin gertatzen den bezala, zuk artelana ikusten duzu, eta hortik abiatzen zara gero horren azpian dagoena begiratzera.

Historia hurbila aztertzeko beka bat eman zizuten liburua idazteko (Tene Mujika beka). Historia hurbilaren kontzeptu horrek buruhausteak sortu dizkizu?

Kristorenak. Hitzaurrean horregatik aipatu dut. Batetik, beka jaso nuenean, editorearekin hitz egin nuen, nire kezkak agertu nizkion, eta hark baldintzak-eta azaldu zizkidan, eta akordatzen naiz esan zidala: ez ahaztu historia hurbila aztertzeko liburu bat dela. Buruko min handiak eman dizkit horrek, ze ni ez naiz historialaria, nire helburua ez zen historia egitea.

Zein zen zure helburua?

Nire helburua lotuago zegoen artearekin historiarekin baino. Ikusten nuen niretzat inportanteak ziren artistak eta beren lanak ez zirela iristen, ez geneuzkala janda, eta niri oso potenteak iruditzen zitzaizkidan. Gero, hedabideek zabaltzen dute halako uste bat, amildegi bat dagoela gizartearen eta artearen artean, arteak ez duela ezer esaten edo ez digula ezertarako balio, eta nik harridura horretatik hasi nahi nuen: nola ez digula ezer esaten, niri behintzat bai!

Hemen lan batzuk bakarrik sartu ditut, baina Ibon Aranberrik lan pila bat dauzka, eta Asier Mendizabalek ere bai, eta Itziar Okarizek ere bai, eta denak ari dira neurri batean guri buruz. Ez dakit, Itziar Okarizek eskalatzen duenean eraikin bat edo egiten duenean Mear en espacios públicos o privados… horrek ez dauka loturarik gizartearekin? Edukiko ez du ba! Nire abiapuntua hori zen, ez hainbeste historia hurbila aztertzeko beharra, baina, gero, hasi naizenean, konturatu naiz historia hurbilaren irakurketa bat egiteko beharra ere banuela, neurea.

Eta egin daitekeela.

Eta egin daitekeela. Eta normalean arte liburuetan ez da halako ariketarik egiten, normalean arte liburuetan gauza neutroagoak idazten dira, gehiago jotzen da teoriara.

Alderdi formalak deskribatzen dira asko?

Hori da. Eta nik kasu honetan nahi izan dut lotu, bajatu, lurrera ekarri.

Iratxe Jaio eta Klaas van Gorkumen Hemendik horra lanari buruz hauxe diozu: “20 minutuko bideoa da, sarean dago, eta arteari jendearen arazo errealetatik aparte egotea egozten dion edonori begiak irekitzeko balio du, eta ahoa ixteko ere bai”.

Badakit mundu guztiarentzat ez dela erraza, seguru asko ez dagoelako ohituta artelanak begiratzera, eta, gainera, lan hauetako asko ez dira hain errazak ikusteko. Baina tira, eskura edukita ere ez dakit badagoen ohitura edo badagoen zaletasuna…

 

Eskura ez egotea izango da zerbaiten seinale.

Bai, noski. Adibidez, Bilboko Arte Ederren Museoak 68aren ostean izeneko erakusketa bat antolatu du, azken urteotako artelanen horrelako errepaso bat egiteko, eta esaten duzu: zer berandu, ezta? Baina, esan moduan, ikusita ere ez dago ohiturarik artelanak beste gauza batzuekin lotzeko.

Maria Ruidoren Electroclass bideoari buruzko testuan diozu, hain justu ere, badaudela irakurle-taldeak, ez ordea ikusle-taldeak.

Adibidez, hurrengo urtean irekiko da [Azpeitian] Dinamoa sormen gunea, eta ez dakigu nola egingo dugun, zer maiztasunekin, baina guk hasieratik eduki dugu asmoa, nahi dugu ikusle talde bat egin, irudiak irakurtzeko, eta irakurtzeko baita ere modu kolektibo batean eta modu pausatu batean. Izan ere, liburuan ere esan dut: uste dut guk badakigula irudiak dekodifikatzen, gure buruak dekodifikatzen dituela, baina, kontua da zer abiaduratan egiten dugun eta horrek zer lotura uzten dituen. Normalean, hor geratzen da, zuk ikusten duzu irudi bat, dekodifikatzen duzu, eta listo.

Eta ikusle-taldean zer egingo zenukete?

Ikusle taldea ez da hainbeste irudi bat hartzea eta haren sublimetasunaz aritzea… Ia alderantzizkoa da, hau da, aztertzea irudi batek nola funtzionatzen duen: konposizioa, koloreak, enkoadrea… Aspektu formalak dira, eta askotan aspektu formalak gutxiesten ditugu esanahiaren aitzakian, baina ez gara konturatzen formak ematen diola esanahia. Askotan aipatzen dugu artelanen gaia, zeri buruz hitz egiten duen, eta ez da hori, baizik eta zeri buruz hitz egiten duen nola, hori da asuntoa.

Begira, John Bergerri irakurri nion esaldi bat, sinple-sinplea, baina erabat aldatu zituen nire eskema mentalak. Halaxe zioen: guk, mendebaldarrok, testuak bezalaxe, irudiak ere ezkerretik eskuinera irakurtzen ditugu. Gero hasten zara fijatzen, eta, adibidez, egunkariko tiretan, iragana ezkerrean dago beti, eta, etorkizuna, berriz, eskuinera. Zakilixut eskuinera doanean etorkizunera doa, eta aldiz ezkerrera begira badago iraganera. Baina hain daukagu natural! Ikusle-taldearen helburua hori izango litzateke, kontua desnaturalizatzea, gauzen ordena naturala desnaturalizatzea.

"Idazketa prozesua oso gorabeheratsua izan da"

Nola joan da liburua idazteko prozesua?

Gorabehera handiekin.

Katalepsis obrari buruzko testuan diozu: “ Ez da nostalgia, iragana ez da hobea izan, ez dut uste nostalgia denik pertsona bat “Non daude K.A.A???” galdera paretan idaztera bultzatu duena. Memoriaren beharra da. Neurea, neuretzakoa, nork beretzakoa, esango nuke, baina baita gu lauso horrena ere, jende batena, leku batena, garai batena”. Zeure memoria hori eraikitzeko beharra sentitu duzu, beraz? Iruditu zait memoria pertsonal horrekin lotutako obrak hautatu dituzula…

Egia esanda, gauza bat izan da idazketa prozesua eta beste bat aukeraketa prozesua. Aukeraketa, a grosso modo, egina neukan aurretik. Juan Perez Agirregoikoa, Txomin Badiola… gauza horiek banekien sartu nahi nituela. Bere garaian Juan Perezen erakusketa ikusi nuenean eman zidan sekulako shocka, eta denbora pila bat pasatu da eta inork ez du ezer esan… Erakusketa sekulakoa zen. Gogotik egin nuen barre eta lehenengo aldia zen barrez ari nintzela gatazka sakrosanto sakratuaz.

Idazketa prozesua oso gorabeheratsua izan da, alde batetik, beste gauza asko egin ditudalako tarte luze honetan, baina baita ere beti daukazulako batzuetan sentsazioa eta beste batzuetan esperantza gauza gehiago topatuko duzula artelan bakoitzari buruz. Nahi duzu, nolabait, horri buruz idatzi den eta erakutsi den eta esan den guztia irakurri, gero zuk zure pelikula egiteko. Eta gero beste batzuetan errespetua ere sentitu dut, artista baten lanari buruz idazten ari zara eta ez duzu laprast egin nahi. Edonola ere, batzuetan emaitza onak eman dizkit gehiago irakurtzeko esperantza horrek. Adibidez, Erlea Manerosen Sine Nomine erakusketa ikusi nuen eta iruditu zitzaidan oso potentea, baina gero ez nekien nola heldu eta, halako batean, handik ez dakit zenbat denborara, elkarrizketa bat topatu nuen eta horrekin egin nuen aurrera. Gainera ez dut inongo lotsarik eduki horrelakoak sartzeko: katalogo-zatiak, elkarrizketak… Horretan oso libre ibili naiz.

Pozik geratu zara liburuarekin?

Bueno, konforme. Liburua eginda pozik geratu nintzen, batez ere, bukatu egin nuelako, hainbeste denboran ibili naiz honekin…

Maiatzean argitaratu zenuen, nolako erantzuna jaso duzu?

Horrekin nago gustura, erantzunarekin. Igual espero ez nuelako, liburu bastardo samarra da-eta, baina jendeari iritsi zaio.

Liburuan diozu: “Euskaldunon tragedia ez da Picassoren Guernica Madrilgo Reina Sofian egotea, Txomin Badiolaren Homeland ere hantxe egotea baizik”.

Niretzat behintzat bada tragedia bat, niri ematen dit halako zera bat… Azkenean, Badiola bilbotarra da, bertan bizi da, bere kontestu hurbila eta bere mundua Bilbon dago, Euskal Herrian… Normala da eta ona da erakusketak egitea beste hainbat tokitan, baina pena da, niretzat behintzat, ikustea Txomin Badiolaren 80ko obra bat edo bi dauzkala Bilboko Arte Ederren Museoak, eta, aldiz, haren ondorengo lana batez ere egin duela Reina Sofian, edo beste bilduma publiko eta pribatu batzuetan dagoela. Aranberriren lanak MACBAn daude, Mendizabalenak Reina Sofian, Itziar Okarizenak ere bai… Azkenean, bilduma daukanak egiten du errelatoa, hori izugarria da.

Artista askoren lanean agertzen da kezka hori: errealitatea eraikia dela islatzeko kezka. Eta sinboloak ere eraikiak direla, baina indar handia dutela hala ere. Badirudi artea eraikia dela eta bestea ez…

Klaro. Eta hor dago asuntoa. Hori da niretzat oso interesantea. Artea eraikia da eta denok dakigu eraikia dela, baina ez bagara konturatzen Teleberria ere eraikia dela, gaizki gabiltza. Gero, niretzat oso interesantea izan da beti ikonoklastia hori, artea bera izan da lehenengoa artearen sakratutasuna lurrera botatzen. Baina sinboloek duten indarra oraindik ere… Dani Mateok Espainiako banderarekin mukiak kendu ditu edo ez dakit zer egin duen, eta sekulakoa piztu da. Harrigarria da nola funtzionatzen duten sinboloek, zer garrantzia ematen diegun geuk, jakinda Espainiako bandera trapu bat baino ez dela… Baina problemak ez dira alde horretatik bakarrik etorri. Nik garai batean erabiltzen nituen praka motz gorri batzuk eta harekin batera Deabruak teilatuetan taldearen kamiseta hori bat, eta nintzen bandera espainiar ibiltari bat. Baina, zer, gorria eta horia Espainia da? Ez dago munduan beste ezer gorria eta horia? Gorria eta horia ondoan daudenean ez da Espainiako bandera, Espainiako banderak dauzka neurri zehatz batzuk, goiko zerrendak dauka neurri zehatz bat, horiak dauka neurri zehatz bat, ia bikoitza, eta hori da Espainiako bandera. Gorria eta horia ez da Espainiako bandera, gorria eta horia dira gorria eta horia. Kolore primarioak. Sinboloei halako garrantzia ematen diegu, gauzarik sinpleena izanda ere, baina gero artelan batek planteatzen digunean gauza konplexuago bat, ez gara kapazak horri ezer ateratzeko.

Amable Ariasen lanarekin itxi duzu liburua: Historia de Euskalerria. Diozu: “Zer da ba Euskal Herriaren historia, ezpada horixe, orri zuridun liburu bat, nork bere gustu, iritzi, sinesmen, uste, desio, pentsaera, ahalmen, ezinen arabera betetzekoa? Zer da ba Euskal Herriaren historia, ezpada horixe, oraindik idazteko dagoen liburu bat?”.

Niri asko gustatzen zait Amable Arias, baina, gainera, iruditzen zitzaidan liburua ixteko oso sintomatikoa zela, sinbolikoa ere bai neurri batean. GAUR taldearen sorreran garrantzia handia izan zuen artista bat, argazki fundazionalean ez dena agertzen. Argazkian ez agertze horrek kendu egin du Amable Arias gure imajinariotik, argazki batek kristoren garrantzia dauka gauzak finkatzeko. Baina Amable Ariasekin bukatu nahi nuen zeren oso polita iruditzen zitzaidan obra, bere esanahi guztiagatik: Historia de Euskalerria izena daukan liburu bat oparitu zion lagun batek, oraindik hutsik zegoena inprentako proba bat zelako, eta bera hasi zen hor marrazten, bere koadernoa zen, bere azken koadernoa da, bukatu gabe utzi zuen, hil egin zelako, ez zion izenburua aldatu eta zati bat zuriz geratu zen. Nire buruari esan nion: honekin bukatu behar dut. Beti betetzeko dagoen zerbait da historia. Oso gauza basikoa da, historia hurbila aztertzen ari naiz, baina etorkizunera proiektatu nahi nuen iragan hurbila eta baita oraina ere.